NA POŁUDNIE OD BRAZOS - Larry McMurtry [recenzja]

Tytuł oryginału: Lonesome Dove

Wydawnictwo: Vesper

Tłumaczenie:Michał Kłobukowski

Liczba stron: 862

Gatunek: Western, powieść historyczna, powieść droga, powieść społeczno-obyczajowa, literatura współczesna zagraniczna

Moja ocena: 6/6

"Samotny gołąb i rzeka Brazos”

Na pewno każdemu z was zdarzyło się lub zdarza się czasem, że przed przystąpieniem do jakiejś lektury już wie gdzieś tam wewnętrznie, że to będzie książka wielka, wspaniała, emocjonująca, głęboko sięgająca do wnętrza i na długo zapadająca w pamięci. Dokładnie tak to wyglądało u mnie, kiedy zetknąłem się z zapowiedzią wznowionego po 26 latach Na południe od Brazos autorstwa, nieznanego mi dotychczas zupełnie amerykańskiego pisarza, Larry'ego McMurtry'ego. Skąd u mnie te przekonanie? Nie wiem. Ale wszystko to, co napisałem w pierwszym zdaniu, w pełni pokrywa się z moimi odczuciami po przeczytaniu tej książki i dzisiaj z największą przyjemnością napiszę kilka zdań na jej temat.

Akcja książki zaczyna się mniej więcej w latach 70. XIX wieku w Lonesome Dove, w południowym Teksasie, gdzie powietrze jest tak czyste, że patrząc w gwiazdy może się zakręcić człowiekowi w głowie, a chmury widywane są rzadziej niż pieniądze, które mieszkańcy także nieczęsto widzą na własne oczy. To tutaj poznajemy dwóch głównych bohaterów, starzejących się byłych Ochotników z Teksasu, Gusa i Calla, którzy nie mogą dłużej znieść trwającej 10 lat bezczynności w jednym miejscu i postanawiają wyruszyć z wielkim stadem bydła do Montany, która uchodzi za miejsce nieskażone przez cywilizację.  Do udziału w podróży angażują  kilku pomocników, którzy chętnie korzystają z propozycji dwóch słynnych weteranów. Wszystkich czeka długa i ciężka podróż, zmierzenie się z własnym losem i przeszłością, z widokiem śmierci niektórych kompanów oraz walka z samotnością, z wrogo nastawionymi Indianami, bandytami i innymi przeciwnościami. 

Ale oprócz głównego motywu książki czytelnikowi przyjdzie w międzyczasie poznać tez historię kobiety, która samotnie prowadzi ranczo z końmi i utrzymuje dwie córeczki i kalekiego męża, który dostał kopytem od mustanga i nie jest zdatny do niczego, prostytutki, która marzy o lepszym życiu w San Francisco czy szeryfa, który wyruszył w pościg za człowiekiem, który zabił jego brata burmistrza. Nie zabraknie również okrutnych Indian, meksykańskich bandytów, traperów czy hodowców bydła i koni. Ogólnie rzecz biorąc wszystko to, co tak charakterystyczne jest dla westernu ujęte w ramach porywającej fabuły. 

Na południe od Brazos to książka, która zrobiła na mnie niesamowite wrażenie. Punktem wyjściowym myśli jest to, że mamy do czynienia z pełnokrwistą powieścią o Dzikim Zachodzie tak bardzo dobrze znanym chyba każdemu człowiekowi przede wszystkim z filmów. Ale takie uogólnienie gatunkowe sprowadzające się do szufladkowania tej książki jako western byłoby dla niej niesamowicie krzywdzące. Nie bez powodu została ona nagrodzona Pulitzerem w 1986 roku. Książka McMurty'ego to także powieść obyczajowa, powieść drogi, dramat czy wyraźnie widoczna warstwa historyczna. A przy tym to po prostu przepiękna, epicka, symboliczna, emocjonalna i duchowa powieść zawierająca tak wiele wątków i motywów, że można by ją rozkładać na czynniki pierwsze i analizować w nieskończoność. Plastyczne opisy przyrody, prowincjonalności Teksasu, całej scenerii westernu i Dzikiego Zachodu, świetne żywe i poruszające dialogi, rewelacyjne wielowymiarowe kreacje bohaterów (Gus i Call przede wszystkim, ale nie silę się nawet ich przybliżać, bo trzeba tę dwójkę poznać samemu, a nie tylko oni są świetni), zachwycająca fabuła czy po prostu pióro autora. Jedno słowo mi tu pasuje: Mistrzostwo! 

Mnogość wątków jest niesamowita. Gwałt, przyjaźń, koniokradztwo, walka, skalpowanie, hazard, morderstwo, wymierzanie sprawiedliwości, walka o przetrwanie, porwania dzieci, palenie domów, rabowanie, szlachtowanie bydła, borykanie z przeszłością i traumami, spęd bydła, dojrzewanie, niechciane rodzicielstwo, trud w przyznaniu się do ojcostwa, samotność, zmaganie z własnym z losem i szereg przygód, które przyjdzie przeżyć wraz z bohaterami. Książka mocna, wyraźna, chwilami ostra, chwilami wzruszająca, humorystyczna, dramatyczna, przedstawiająca zło i dobro, prawo i bezprawie, brud i czystość,  prostotę i romantyzm, stare przemijające czasy i nadchodzącą cywilizację. Tak wiele wszystkiego, że może się zakręcić w głowie, ale bynajmniej nie jest to książka przytłaczająca. Autor prowadzi fabułę niespiesznie i pozwala się zachwycać każdym detalem. To niesamowite jak obfita, a jednocześnie odpowiednio wyważona jest ta książka. Klasa.

Wydanie tej książki to kwestia wymagająca bezwzględnie osobnego omówienia, bo wydawcy oddali do rąk czytelnika dzieło o przepięknych walorach. Już pomijając kwestie oczywiste, czyli twardą okładkę, dobry papier, odpowiednie marginesy i interlinię czy duży format, żeby pominąć dzielenia na tomy, książka posiada przepiękne fotografie z tej epoki, które zdobią okładkę, wyklejkę z tyłu i przodu oraz dołączone zakładki. Na końcu zamieszczone zostały dodatkowo kadry z serialu z cytatami, mapka oraz dwudziestostronicowe posłowie Michała Stanka, który bardzo ciekawie i merytoryczne przybliża między innymi sylwetkę autora, tradycje westernu, tłumaczenie tytułu, fakty i tropy historyczne czy serialową ekranizację powieści. Michał odpowiada też za dobór zdjęć do tego wydania. Nie można również zapomnieć o klasycznym tłumaczeniu Michała Kłobukowskiego, który świetnie przetłumaczył dzieło McMurty'ego, za co został zresztą uhonorowany nagrodą Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich. Książka w tym wydaniu prezentuje się naprawdę rewelacyjnie i nie sposób przejść obok niej obojętnie, kiedy mija się półkę, na której leży. 

Na południe od Brazos to porywająca i niesamowita książka, która z całą pewnością zachwyci wszystkich tych, którzy pragną niesamowitej przygody w formie westernu, jak także osoby, które szukają lektury na najwyższym poziomie literackiego rzemiosła. Jestem niemalże stuprocentowo pewny, że przy podsumowaniu roku okaże się jedną z najważniejszych pozycji, które ponownie się ukazały po wielu latach nieuwagi. Próżno się doszukiwać minusów, bo ich tutaj nie ma. Książka idealna i arcydzieło, które z mocnym przytupem po wielu latach daje o sobie ponownie znać. Mógłbym napisać znacznie więcej, ale tego nie zrobię, bo należy jej się uwaga. Serdecznie polecam! 

PS: Przyznam wam szczerze, że targały mną sprzeczne uczucia, gdy przystępowałem do pisania tej recenzji. Z jednej strony książka tak bardzo mnie zachwyciła, że mógłbym o niej mówić, i mówić, i wychwalać, i ochować, i achować, i możecie być pewni, że jak zobaczę ją u kogoś z was na blogu czy fejsie to na pewno napiszę chociaż tyle, że jestem zachwycony, że to przeczytaliście i że te zachwycenie z lektury jeszcze ze mnie nie opadło, bo czerpałem z niej pełnymi garściami i smakowałem każdy detal, więc nie wyobrażam sobie, żeby o niej zapomnieć i nie wrócić ponownie za ileś tam lat. Z drugiej zaś strony ta książka, jak to trafnie ujął Michał Stanek, jest naprawdę powieścią totalną, arcydziełem, ideałem, o której po prostu nie idzie napisać tak dobrze, żeby przekazać pełny obraz i jej głębi osobie, która tej pozycji jeszcze nie czytała. W moim odczuciu wszystko to, co możecie przeczytać powyżej w mojej opinii, jest po prostu słabe i nie dorównujące poziomem, ażeby podkreślić jej wspaniałość. Ale emocjonalne nuty dały o sobie znać i coś napisać musiałem, bo wprost nie wyobrażam sobie, że po jej przeczytaniu miałbym odpuścić sobie przekazanie wam swoich wrażeń i nie polecić tej książki, bo jest ona bez wątpienia jedną z najpiękniejszych, najsilniejszych emocjonalnie i po prostu najlepszych w każdym detalu, jakie w życiu przeczytałem. I tego się będę trzymał.

PS 2: Michał S., pozwoliłem sobie użyczyć z twojego posłowia tytułu do tej recki, bo ni cholera nie mogłem wymyślić nic lepszego. Chodził mi też po głowie ten 'arcywestern', ale nie pasował mi trochę jednowyrazowy tytuł, a poza tym tak jak teraz brzmi mi lepiej. I ogólnie mega szacun dla Ciebie za cały wkład, bo te wydanie wyszło naprawdę zajebiście. 

PS 3: W mordę jeża, co to jest za książka! Dzisiaj z emocji chyba będę śnił o Dzikim Zachodzie.

Za tą przepiękną książkę i rewelacyjną przygodę serdecznie dziękuję Wydawnictwu Vesper!