ŚWIAT WEDŁUG GARPA - John Irving [recenzja]

Tytuł oryginału: The World According to Garp

Wydawnictwo: Prószyński i S-ka

Liczba stron: 646

Gatunek: Czarna komedia, dramat obyczajowy, literatura współczesna zagraniczna

Moja ocena: 5/6

"Szaleństwa, smutki i sztuka S.T. Garpa"

W roku 1944 do szpitala trafia ciężko ranny członek załogi bombowca, szeregowy Garp. Zaczyna się nim opiekować pielęgniarka Jenny Fields, zagorzała feministka, która nie potrzebuje w życiu mężczyzn, żeby być szczęśliwa. Pragnie jednak ze wszystkich sił mieć dziecko, więc w bardzo niecodziennych okolicznościach dochodzi do aktu seksualnego między pielęgniarką Fields a żołnierzem Garpem, który niedługo potem umiera, a na świat przychodzi jego syn - S.T. Garp. Mały Garp wychowuje się bez ojca w szkole z internatem, gdzie pracuje jego matka. Dojrzewa i rozwija się pod jej czujnym okiem. Najpierw zostaje zapaśnikiem. Potem poznaje Helen Holm, miłość swojego życia, z którą się wkrótce pobierze. W międzyczasie zostaje pisarzem, tworzy pierwszą powieść zafascynowany pewnym austriackim pisarzem, potem pisze kolejne, płodzi dzieci, żyje z Helen, romansuje i poznaje świat, który na długo ma zapamiętać tego wyjątkowego człowieka.

Zanim sięgnąłem po Świat według Garpa miałem całkowicie inne wyobrażenie na temat tej książki. Spodziewałem się powieści społeczno-obyczajowej, czegoś relaksującego, urzekającego pięknem opisów i kojącego duszę jak książki Steinbecka, którego sobie bardzo cenię. Książka ta okazała się być jednak inna. Jest tak bardzo specyficzną, oryginalną i wyjątkową powieścią, że nie sposób tego ująć w słowa. No przynajmniej ja nie potrafię tego celnie nazwać czy opisać, bo uważam, że cokolwiek bym tutaj nie napisał, będzie to jedynie mgiełka, a ten cały blask dostrzec można jedynie samemu. Powiedziałbym, że jest to takie połączenie lekkości obyczajowo-społecznych opisów Johna Steinbecka, z dogłębnym i odważnym przedstawieniem problemów moralno-egzystencjalnych jak u Cormaca McCarthy'ego, oraz szczyptą satyrycznego szaleństwa i szokująco-wulgarnych scen, z których znani są Chuck Palahniuk czy Philip Roth. Książka szalona, absurdalna, ironiczna, pokręcona i zabawna, ale jednocześnie też poważna, mądra, wybitna i przedstawiająca istotne problemy społeczne w niecodziennym świetle.

"W świecie według Garpa wieczór mógł być radosny, ale już następny ranek morderczy"*

Powieść Irvinga to czarna komedia, która doprowadza momentami do śmiechu, ale i dramat, który porusza i wywołuje współczucie względem bohaterów, zwłaszcza samego Garpa. Autor świetnie przedstawia obraz człowieka od początku żyjącego w innym świecie, którego dzieciństwo, dojrzewanie i dorosłość nie są takie jak u zwyczajnego człowieka. Irving bardzo zręcznie posługuje się bohaterem i dzięki jego niesłychanym perypetiom, które niemal równie często są zabawne, co tragiczne, porusza wiele ciekawych życiowych kwestii i problemów. Feminizm, tolerancja, samotność, odrzucenie, rozważania na temat śmierci, przeżycia po gwałcie, stosunki towarzysko-seksualne z prostytutką, zaborcza miłość, romans między przyjaciółmi. Przyjrzymy się bliżej pracy pisarza, zapaśnika, pielęgniarki, wydawcy, środowisku transwestytów i feministek, odwiedzimy powojenny Wiedeń będący pod okupacją radziecką, która doprowadziła do stanu krytycznego i powolnego umierania i miasta, i żyjącego tam społeczeństwa. To właśnie Wiedeń i niegdyś żyjący tam, niedoceniany i mało znany pisarz, byli inspiracją do powstania pierwszej książki Garpa.

W życiu bohatera pojawia się też wiele postaci niezwykle ważnych i nieco mniej istotnych. Bez wątpienia  najważniejszą jest matka, Jenny Fields, wulgarna szorstka, samotniczka, dziwaczka, stuprocentowa feministka, ale bardzo kochająca jedynego syna i z pełną troską dba o niego przez całe życie. Żona Helen, zagorzała czytelniczka, dobrze opiekująca się rodziną i domem, skłonna do figlowania i romansów, ale ostatecznie bardzo wierna mężowi. Roberta Muldoon to z kolei transwestytka, która kiedyś była sławnym futbolistą, a potem przeszła przemianę płci i emocjonalno-duchową i trafiła do rodziny Garpa za sprawą jego matki, co początkowo było ciężkie do przyjęcia, ale ostatecznie okazało się, że Roberta to bardzo szczera, oddana i kochająca przyjaciółka całej rodziny, która może na niej polegać. Tak naprawdę postaci jest tutaj dosyć sporo i nie sposób ich wszystkich opisać, bo każda wnosi coś do tej książki i życia głównego bohatera. Autor wykreował bardzo realistycznych i ciekawych bohaterów, którzy są różnorodni i barwni, i to oni dostarczają szereg emocji, tych smutnych i wesołych, pozytywnych i negatywnych.

Świat według Garpa  to najważniejsza i najpopularniejsza książka autora i nietrudno się temu dziwić, bo dzieje się tutaj naprawdę wiele i ciężko wobec niej przejść obojętnie. Podczas czytania w zasadzie przyczepiłbym się do jednego, co mi się nie podobało. Chodzi mi mianowicie o wstawki prozy Garpa (dwa podrozdziały książki), który jest pisarzem tworzącym bardzo poważne i  depresyjne książki. Nie potrafi też przyjąć do siebie ich krytyki, bo uważa je za bardzo dobre i wartościowe. Dwie z tych depresyjnych powieści zostały fragmentarycznie przedstawione w tekście. Przy czym trzeba zaznaczyć, że te fragmenty nie ograniczały się do kilku stron, ale do kilkudziesięciu i mówiąc szczerze troszkę mnie one męczyły, bo interesowały mnie perypetie samego Garpa, a nie jego bohaterów książkowych. Ale dało się przez to na szczęście szybko przebrnąć.  

Osobiście bardzo sobie cenię odważnych autorów, którzy piszą bez skrępowania z pełną powagą i momentami żartobliwie na każdy poważny i niepoważny temat, jaki chcą tylko poruszyć. Dlatego książka Irvinga całkiem szybko przypadła mi do gustu i wiedziałem, że do samego końca będę przezeń zaskakiwany. Czytałem wcześniej opinie o autorze, jakoby pisał obscenicznie i wulgarnie. Ciężko jest mi się odnieść do całości, bo to pierwsza książką, z którą się zapoznałem. Co prawda autor nie szczędzi tutaj w słowach i sprośnych, często szokujących scenach, co może zniesmaczyć. Ale myślę, że dotknie to chyba tylko osoby mocno pruderyjne i z małym dystansem. Mnie osobiście te momenty szaleństwa autora najbardziej bawiły i z uśmiechem na twarzy czytałem niektóre zabawne perypetie Garpa i jego rodziny. I jeśli tak prezentuje się cała twórczość Johna Irvinga to ja ją kupuję! Warto jednak zaznaczyć, że to nie jest głupkowata proza. Autor świetnie potrafi wprowadzić element komediowy, który bawi do łez, żeby zaraz potem zobaczyć, że efekt tej komedii jest bardzo dojmujący, ponieważ przykro się kończy. I naprawdę idzie się tym przejąć. Muszę przyznać przy tym, że autor bardzo zręcznie operuje piórem balansując na krawędzi dobrego smaku. A takie wyczucie posiada bardzo niewielki odsetek pisarzy, więc to się chwali. Ogólne wrażenie zatem bardzo dobre i po zakończeniu książki nie miałem nawet momentu zawahania, żeby chcieć poznać Irvinga więcej. Może nie już, ale myślę, że dojdzie do tego znaczniej szybciej niż się można spodziewać. ;)

*John Irving, Świat według Garpa, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa 2015, s. 602

Za książkę serdecznie dziękuję  wydawnictwu Prószyński i S-ka. :)

Książka przeczytana w ramach wyzwania: "Czytam opasłe tomiska".